सांगोला तहसील कार्यालयात एक दिवस मी कामानिमित्त गेले होते. सरकारी कार्यालय म्हणजे नेहमीप्रमाणेच गर्दी, घाईगडबड आणि कागदांची ये-जा. काम करत असतानाच मला जाणवलं – वॉशरूमला जायचं आहे. बराच वेळ झाला होता. लगेच बाहेर वॉशरूमकडे गेले, पण दरवाजा बंद.
तहसीलच्या आवारात वॉशरूमची शोधाशोध सुरू झाली. काही महिला कर्मचाऱ्यांना विचारले – “इथे वॉशरूम कुठे आहे?”
त्यांनी एकमेकांकडे पाहिलं आणि हसत म्हणाल्या, “आम्ही २५ वर्षं इथे काम करतोय, पण अजूनही आम्हाला नीट वॉशरूम नाही. एक जुनं आहे त्या कोपऱ्यात, पण तिथे पुरुष जातात. आम्ही वापरतच नाही.”
मला थोडा धक्का बसला. एका दुसऱ्या महिला कर्मचाऱ्याला विचारले तर ती म्हणाली, “मी लंच ब्रेकला घरी जाते. यापेक्षा घरी जायलेच बरं.”
त्या दिवशी माझ्यासाठी हा प्रसंग अस्वस्थ करणारा ठरला. तहसील कार्यालयाच्या आजूबाजूला कुठेच महिलांसाठी स्वच्छतागृह नव्हतं. बस स्टँडकडे आहे ते २ किलोमीटर दूर. तिथे भेटलेल्या एका वयोवृद्ध महिलेनं सांगितलं, “काय करू बाई, काही महिला तर उघड्यावर बसतात. दुसरं काय करणार?”
एका महिलेने पंचायत समितीकडे जायचा सल्ला दिला. तिथे गेल्यावर चौकशी केली, पण त्यांनी विचारलं, “तुम्ही आमच्या स्टाफमधल्या आहात का?” मी म्हटलं, “नाही, मी CORO मध्ये काम करते, आणि आता गरजेपोटी इथे आले आहे.”
त्यावर उत्तर आलं, “आम्ही बाहेरच्यांना वॉशरूम देत नाही. आमचं स्टाफ स्वतः पैसे भरून साफसफाई करतो.”
माझा संयम सुटत होता. मी म्हणाले, “जर काम करणाऱ्या व्यक्तीलाही वॉशरूम देत नाही, तर सामान्य महिलांचं काय? या तहसीलमध्ये रोज शेकडो महिला कागदपत्रं काढायला येतात. त्यांच्यासाठी काहीच नाही का?”
शेवटी वरिष्ठ अधिकाऱ्यांना भेटले, त्यांनी चावी दिली. मी वॉशरूम वापरली. पण माझं मन तिथे अडकून पडलं. बाकी महिला काय करतात? दररोज अशा हजारो स्त्रिया इथे येतात. त्यांच्या आरोग्याचा, सन्मानाचा विचार कोणी करतोय का?
मी तहसीलदारांना भेटले. निवेदन दिलं. त्यांनी तात्काळ विचार करून निर्णय घेतला आणि बांधकाम विभागा कडे हे पत्र पाठवले, तिथून बांधकाम विभागाचा पाठपुरावा शुरु केला अनेक महिला मानसिक पाठिंबा देत होत्या महिला माझ्यासोबत होत्या, पण नावे देण्यास मागे राहिल्या. मग शेवटी मी माझ्या नावाने पत्रव्यवहार सुरू केला, अर्ज दिला. पाठपुरावा सुरू ठेवला दोन वर्षांच्या सातत्याने पाठपुरावा केल्यानंतर, आज मला सांगताना अभिमान वाटतो, सांगोला तहसील कार्यालयात महिलांसाठी स्वतंत्र, स्वच्छ वॉशरूमची सुविधा उभारण्यात आली आहे.
हा बदल केवळ एका ठिकाणी झालेला असला तरी या मागचा मूलभूत सूत्र सर्वत्र लागू होतं जेव्हा एखादी व्यक्ती ठामपणे आणि सातत्याने गरज मांडते तेव्हाच व्यवस्थेत बदल घडतो
महिलांच्या आरोग्याशी संबंधित या प्रश्नाकडे केवळ सुविधा म्हणून आले तर मानवी हक्काच्या दृष्टिकोनातून पाहणं आवश्यक आहे आणि हे शक्य आहे गरज आहे तो फक्त आवाज उठवण्याची आणि थांबून राहण्याची
ही फक्त माझी कहाणी नाही ही त्या प्रत्येक महिलेची कहाणी आहे, जी रोज लढते… कधी आवाज न करता, कधी आवाज उठवून.
