विशेष प्रतिनिधी : राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघ (RSS) ही फक्त एक सामाजिक संघटना नाही, तर ती भारतातील सर्वात मोठी आणि प्रभावशाली सांस्कृतिक संघटना मानली जाते. डॉ. केशव बळीराम हेडगेवार यांनी २७ सप्टेंबर १९२५ रोजी विजयादशमीच्या दिवशी नागपूर येथे स्थापन केलेल्या या संघटनेचे शताब्दीपूर्तीकडे वाटचाल सुरू आहे.
संघाची मूळ विचारधारा “हिंदुत्व आणि राष्ट्रभक्ती” या दोन स्तंभांवर आधारित आहे. भारतीय संस्कृतीचे संरक्षण, मूल्यांचे संवर्धन आणि समाजात अनुशासन व एकात्मता निर्माण करणे हा या संघटनेचा मुख्य उद्देश राहिला आहे.
संघकार्याचे मूळ केंद्र
संघाची ओळख म्हणजे “शाखा”. रोज सकाळी व संध्याकाळी स्वयंसेवक एकत्र येऊन व्यायाम, खेळ, देशभक्तीपर गीत, प्रार्थना आणि बौद्धिक चर्चा करतात. यामुळे स्वयंसेवकांचा शारीरिक, मानसिक आणि बौद्धिक विकास साधला जातो.
संघात कार्य करणारे प्रचारक हे आपले संपूर्ण आयुष्य संघकार्याला समर्पित करून देशाच्या कानाकोपऱ्यात कार्याचा विस्तार घडवून आणतात.
सेवा कार्यात सदैव अग्रस्थानी
आपत्ती असो वा संकट—संघाचे स्वयंसेवक मदतीसाठी नेहमी पुढे असतात
भूकंप, पूर, त्सुनामी, कोरोनासारखी महामारी अशा आपत्तीमध्ये त्यांनी अन्न, निवारा आणि मदत पुरवून पीडितांना आधार दिला आहे.
तसेच, संघाशी संलग्न संस्थांद्वारे शैक्षणिक, आरोग्य, कामगार, ग्रामीण आणि आदिवासी विकासाची कामे केली जातात.
विद्या भारती : शिक्षण क्षेत्रासाठी
सेवा भारती : सेवा कार्यासाठी
वनवासी कल्याण आश्रम : आदिवासींसाठी
भारतीय मजदूर संघ : कामगारांसाठी
अखिल भारतीय विद्यार्थी परिषद (ABVP) : विद्यार्थ्यांसाठी
समाजातील भूमिका आणि टीका
संघावर अनेकदा धार्मिक ध्रुवीकरणाचे आरोप झाले आहेत. परंतु स्वयंसेवकांचे म्हणणे आहे की, त्यांचे कार्य हे केवळ निस्वार्थ सेवा आणि राष्ट्रउभारणीसाठी आहे.
गेल्या शतकभरात RSS ने भारतीय सामाजिक, सांस्कृतिक आणि राजकीय जीवनावर खोलवर परिणाम केला आहे. अनेक राष्ट्रीय नेत्यांनी संघाच्या शाखेतून प्रेरणा घेतली आहे.
थोडक्यात, राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघ ही केवळ एक संघटना नसून, संस्कृतीचे संवर्धन, शिस्त, संघटनशक्ती आणि सेवाभाव या चार आधारस्तंभांवर उभी राहून भारतीय समाजाच्या घडणीत महत्त्वाची भूमिका बजावत आहे.
About the Author
