GuruPurnima
विशेष वृत्त : भारतीय संस्कृतीत गुरूला परमेश्वरासमान (GuruPurnima ) मानले जाते. ‘गुरु ब्रह्मा गुरु विष्णु गुरु देवो महेश्वरः’ हा श्लोक आपण सर्वांनी ऐकलेला आहे. गुरु म्हणजे (GuruPurnima ) अज्ञानाचा अंधार दूर करून ज्ञानाचा प्रकाश देणारा दीपस्तंभ. गुरुपौर्णिमा हा दिवस गुरु-शिष्य परंपरेला अभिवादन करण्याचा, कृतज्ञता व्यक्त करण्याचा दिवस आहे.
गुरुपौर्णिमेचा (GuruPurnima) सण आषाढ महिन्यातील पौर्णिमेला साजरा केला जातो. हीच ती पौर्णिमा ज्या दिवशी महर्षी व्यासांचा जन्म झाला. व्यासांनी वेदांचे विभाग केले, महाभारत, पुराणे लिहिली, वेदांचा गूढार्थ सोपा केला. त्यामुळे त्यांना ‘व्यास’ म्हणजेच आद्य गुरु मानले जाते. म्हणूनच या दिवसाला ‘व्यासी पौर्णिमा’ (GuruPurnima ) असेही म्हणतात.
भारतीय शिक्षणपद्धती ही गुरु-शिष्य परंपरेवर उभी आहे. प्राचीन काळी गुरुकुल व्यवस्था होती. (GuruPurnima ) विद्यार्थी आपल्या गुरुंच्या आश्रमात राहून शिक्षण घेत, केवळ पुस्तकाचे नव्हे तर जीवनाचे शिक्षण मिळवत. गुरु म्हणजे केवळ विषय शिकवणारा नाही तर शिष्याचा सर्वांगीण विकास करणारा असतो.
Rajshri Chhatrapati Shahu Maharaj : लोकहिताचा राजा! राजश्री छत्रपती शाहू महाराजांचा अद्वितीय वारसा
आजच्या काळातही गुरुंचे महत्त्व कमी झालेले नाही. बदलती तंत्रज्ञानयुगातील शाळा, महाविद्यालये, कोचिंग क्लासेस – सर्वत्र शिक्षक, मार्गदर्शक, गुरु आपल्या विद्यार्थ्यांना योग्य दिशा देत आहेत. शैक्षणिक गुरु असोत, जीवनातील गुरु असोत, त्यांनी दिलेली शिकवण आपल्याला पुढील आयुष्यात उपयोगी ठरते.
गुरुपौर्णिमेचा सण सर्वधर्मीय, सर्व पंथीय लोक साजरा करतात. बौद्ध परंपरेत असे मानले जाते की याच दिवशी भगवान गौतम बुद्धांनी आपले पहिले धर्मचक्र प्रवर्तन (धम्म उपदेश) केला. त्यामुळे हा दिवस बौद्ध भिक्षूंमध्येही अत्यंत पवित्र मानला जातो.
आपल्या घरातील आई-वडील, मोठी भावंडे, आजी-आजोबा हेही आपले पहिले गुरु असतात. आपल्या संस्कारांचे बीज तेच आपल्या मनात पेरतात. शाळेतील शिक्षक हे ज्ञानाचे आणि शिस्तीचे गुरु असतात. आयुष्यातील प्रत्येक अनुभव आपल्याला काही ना काही शिकवतो. म्हणूनच जीवनात अनेक गुरु असतात.
आजच्या धकाधकीच्या काळात गुरुपौर्णिमा केवळ औपचारिकतेपुरती मर्यादित राहू नये. आपल्या गुरुंसाठी मनापासून कृतज्ञता व्यक्त करणं, त्यांना नम्र अभिवादन करणं – याला खूप महत्त्व आहे. अनेक शाळांमध्ये, महाविद्यालयांमध्ये, वाचनालयांमध्ये या दिवशी विशेष कार्यक्रम घेतले जातात. विद्यार्थी आपल्या शिक्षकांना ओवाळतात, फुलं देतात, शुभेच्छा देतात. हा संवाद, ही आपुलकी, ही कृतज्ञता – हेच आपल्या संस्कृतीचे वैभव आहे.
गुरुपौर्णिमेला केवळ शिक्षणाच्या गुरुंनाच नव्हे, तर जीवनाच्या प्रत्येक टप्प्यावर मार्गदर्शन करणाऱ्या व्यक्तींनाही वंदन केले पाहिजे. अनेकांना एखादा मित्र, नातेवाईक, वरिष्ठ अधिकारी, समाजातील अनुभवी व्यक्ती – यांच्यातही आपला गुरु सापडतो. कधी एखादं पुस्तक, एखादं तत्त्वज्ञान, एखादा अनुभवसुद्धा आपल्याला गुरुचं स्थान देतो.
या दिवशी अनेक भक्त आपल्या आध्यात्मिक गुरुंना भेटतात, त्यांचं आशीर्वाद घेतात. साधू-संतांच्या मठांमध्ये, आश्रमांमध्ये प्रवचनं, कीर्तनं, सत्संगाचे आयोजन केलं जातं. काही ठिकाणी उपवास, पूजा, व्रत केलं जातं. हे सगळं आपल्या गुरुच्या चरणी समर्पित भाव व्यक्त करण्यासाठीच असतं.
गुरुपौर्णिमा आपल्याला स्मरण करून देते की आपल्या जीवनात ज्या-ज्यांनी आपल्याला दिशा दिली, ज्यांनी अंधारातून प्रकाशाकडे नेलं – अशा सर्व गुरुंना आपण कधीच विसरू नये. त्यांच्या प्रति आपली निष्ठा, आदर, प्रेम कायम असावं.
गुरुपौर्णिमेच्या (GuruPurnima ) निमित्ताने आपण आपल्या गुरुंना वंदन करूया. त्यांनी दिलेली शिकवण आपल्या आचरणात आणूया. आपल्यालाही इतरांसाठी प्रेरणा, मार्गदर्शक, गुरु होण्याचा प्रयत्न करूया.
गुरुपौर्णिमेच्या सर्वांना हार्दिक शुभेच्छा! (GuruPurnima )
About the Author
